GELOOF
Dominee van Harten-Tip noemt de Dordtse Kerkorde ‘een format van formaat’. ‘Met een duidelijk kader, en ruimte voor plaatselijke gewoontes.’
beeld Tirza Meints-Roth
20 november 2018, 03:00
Hilbert Meijer
Een kerk zonder kerkorde?
‘Levensgevaarlijk’, zegt dominee Adriana van Harten-Tip, die vandaag promoveert. ‘Elke kerk heeft afspraken nodig. Anders ben je overgeleverd aan de willekeur van mensen.’
APELDOORN
Kort geleden sprak dominee Van Harten-Tip iemand uit de evangelische wereld die het nut van vastgelegde kerkelijke regels niet inzag: een kerkorde, wat moet je ermee? God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf is toch genoeg? ‘Ja’, antwoordde ze, ‘in principe is dat genoeg. Tot een voorganger van een gemeente dingen gaat doen waar de gemeente het niet mee eens is. Dan heb je niets in handen om met die voorganger in gesprek te gaan.’ Hoe saai een kerkorde op het eerste gezicht misschien ook lijkt, het is een onmisbaar document in het kerkelijk leven, zegt Van Harten, predikant van de voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland te Assen.
Vandaag promoveert ze aan de Theologische Universiteit Apeldoorn op onderzoek naar de Dordtse Kerkorde uit 1619. Dat was er niet zomaar een. De kerkordes van ruim honderd kerkgenootschappen wereldwijd – van Canada tot Zuid-Korea en van Zuid-Afrika tot Australië – zijn gebaseerd op het bijna vierhonderd jaar oude document van Hollandse bodem.
Wat is de kern van de Dordtse Kerkorde?
‘Er staan afspraken in die noodzakelijk zijn voor het functioneren van een kerk: over de ambten, de leer, de sacramenten en uiteraard over de kerkelijke tucht. Hoe werken diakenen en ouderlingen, hoe gaan we om met het beroepingswerk? Dat soort dingen. Het is een handzaam document dat op een paar A4’tjes past, gebaseerd op Bijbel en belijdenis. Ik noem de Dordtse Kerkorde in mijn proefschrift ‘een format van formaat’. Het sterke ervan is dat het een duidelijk kader biedt, maar ook ruimte laat voor plaatselijke gewoontes.’
Wat heeft u zelf met zo’n oud document?
‘Ik ben een gereformeerd meisje, dat rond 1980 assistent was van prof. A.J.
Bronkhorst, hoogleraar kerkrecht in Utrecht. Toen ontdekte ik hoe prachtig de Dordtse Kerkorde is. Hij is heerlijk compact en timmert niet alles dicht. In Dordrecht hebben ze goed begrepen dat een kerkorde wat anders is dan een wetboek.’
Een kerkorde mag niet te veel knellen?
‘De kerkorde zelf mag niet knellen. Wat wel kan knellen, is het Woord van God. Dat komt je soms dicht op de huid.’
Hoe kan het dat de Dordtse Kerkorde in een totaal andere tijd nog steeds bruikbaar is?
‘Ten diepste gaat de kerkorde over de vraag hoe je in de kerkelijke context handen en voeten geeft aan het gebod van de Here Jezus om God lief te hebben boven alles, en de naaste daarbij lief te hebben als jezelf. Die vraag is zo basaal en zo fundamenteel, daar kunnen we nog steeds wat mee.’
De Dordtse Kerkorde is er nog steeds doordat hij zo dicht bij de Bijbel is gebleven?
‘Ja, en bij de gereformeerde confessie. Het is onvoorstelbaar consistent. Misschien zit op één punt wat spanning, dat is de vraag of een diaken al dan niet lid van de kerkenraad is. Daar zijn de kerken het nu nog niet over eens.’
Is een kerkorde onmisbaar in het kerkelijk leven?
‘Ja. En kerken zonder kerkorde hebben een ongeschreven variant. Je moet gewoon weten waar je aan toe bent, anders ben je overgeleverd aan de willekeur van mensen. Dat is levensgevaarlijk. Basaal is dat Jezus Christus het hoofd is van de Kerk en niet iemand die een bepaalde functie heeft in de Kerk.’
Wat gebeurt er als je geen kerkorde hebt?
‘Dan bestaat het risico dat je kerkleiders krijgt die gaan bepalen hoe en wat, en die niet gecorrigeerd willen worden. Dat is een van de sterke punten van de Dordtse Kerkorde, dat er een enorm goed systeem is van onderling opzicht, zodat niemand de baas kan spelen.’
Evangelische gemeenten kennen geen kerkorde. Is het een optie dat ze op basis van de Dordtse Kerkorde een eigen document maken?
‘Dat zou niet gek zijn. Het is een mooi kort document, dat je kunt doornemen en waarbij je bij elk punt de vraag kunt stellen: waarom staat het er? Zijn we het ermee eens op basis van de Schrift? Zo niet, dan veranderen we het, zo ja: neem het over. Dan heb je een basis om op terug te vallen en voorkom je dat Jantje dit doet en Pietje dat. Net als in het dagelijks leven: heb je een afspraak met elkaar? Prima. Wil je ervan af? Dan gaan we er goed over praten.’
Eerste vrouw promoveert aan TUA
Dominee Van Harten-Tip (1958) is de eerste vrouw die promoveert aan de
Theologische Universiteit Apeldoorn, de theologieopleiding die uitgaat van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Haar vrouw-zijn was ‘totaal geen item’ tijdens haar promotiestudie, zegt Van Harten. Sterker nog: ze was er niet eens van op de hoogte dat nooit eerder een vrouw in Apeldoorn promoveerde. ‘Ik heb er met veel genoegen en vreugde gestudeerd. Ze zijn alleen maar blij dat iemand wetenschappelijk werk probeert te presenteren. Het maakt op geen enkele manier uit of die persoon een man of een vrouw is.’
Dominee Van Harten is ook in volle overtuiging predikant. ‘Ik begrijp heel goed de spanning in de discussie over vrouw en ambt’, zegt ze. ‘Maar hier sta ik en ik kan niet anders. Het is een mogelijkheid die de Here God in de Bijbel soms laat zien in bepaalde situaties. Hij vindt dan blijkbaar dat het nodig is.’